بادیه‌نشینان منافق (قرآن)بادیه‌نشینان منافق کسانی بودند که با بهانه‌تراشی و سرپیچی از فرمان پیامبر در عصر ایشان ظهور پیدا کردند و تا امروز هم از این جنس کم هم نیستند. فهرست مندرجات۲ - آرزوی بلا منافقین ۳ - رسوایی در پرتو وحی ۴ - عذرتراشی منافقان ۵ - ضعیف بودن منافقین ۶ - آگاهی از افکار منافقین ۷ - انفاق نوعی غرامت ۸ - زکات در نگاه منافق ۹ - بساطت نفاق بادیه‌نشینان ۱۰ - برگشت عمل سوء ۱۱ - ریاکاری منافقان ۱۲ - ظاهرسازی منافقین ۱۳ - فریب‌کاری منافقین ۱۴ - تعدد عذاب دنیایی منافقان ۱۵ - وعده خداوند به منافقین ۱۶ - نفرین خداوند ۱۷ - هشدار خداوند ۱۸ - پانویس ۱۹ - منبع ۱ - آرزوی نابودی پیامبرالاعراب اشد کفرا ونفاقا... • ومن الاعراب من یتخذ ما ینفق مغرما ویتربص بکم الدوائر... «عرب‌های بادیه‌نشین کفر و نفاقشان شدیدتر است و به جهل از حدود (و مرزهای) آنچه خدا بر پیامبرش نازل کرده سزاوارترند، و خداوند دانا و حکیم است. گروهی از (این) اعراب بادیه‌نشین چیزی را که (در راه خدا) انفاق می‌کنند غرامت محسوب می‌دارند، و انتظار حوادث دردناکی برای شما می‌کشند حوادث دردناک برای آن‌هاست، و خداوند شنوا و داناست.» ۲ - آرزوی بلا منافقینومن الاعراب من یتخذ ما ینفق مغرما ویتربص بکم الدوائر علیهم دائرة السوء... در مجمع البیان گفته: (مغرم) که همان (غرم) است به معنای خسارت مالی است، که بدون خیانت و تقصیری پیش آمد کند؛ و در اصل، به معنای لازم بودن است، و در آیه (ان عذابها کان غراما: بدرستی که عذاب آن لازم و حتمی بود) به این معنا است، و جمله (حب غرام) به جمله (محبتی غیر قابل زوال) معنا می‌شود؛ و (غریم) را، هم به طلبکار اطلاق می‌کنند، و هم به بدهکار، برای اینکه هر یک دیگری را لازم دارد، و اگر می‌گوئیم: (غرمته کذا) معنایش این است که من فلان مقدار از مال او را غرامت گرفته و او را به دادنش ملزم ساختم. کلمه (دائرة) به معنای پیش آمد است، و بیشتر در حوادث سوء بکار می‌رود، و از این جهت آن را دائره خوانده‌اند که حوادث در میان مردم دور می‌زند، و هر روز یکی را گرفتار می‌سازد. پس، اینکه فرمود: (یتربص بکم الدوائر) معنایش این است که در انتظار حوادث ناگوار هستند برای شما تا از سلطه شما خلاصی یافته، بتوانند دوباره به رسوم شرک و ضلالت برگردند. ۳ - رسوایی در پرتو وحیوممن حولکم مـن الاعراب منـفقون ومن اهل المدینة مردوا علی النفاق لاتعلمهم نحن نعلمهم سنعذبهم مرتین ...«و از (میان) اعراب بادیه‌نشینى که اطراف شما هستند جمعى از منافقانند و از اهل (خود) مدینه (نیز) گروهى سخت به نفاق پاى‌بندند که آنها را نمى‌شناسى و ما آنها را مى‌شناسیم، به زودى آنها را دوباره مجازات مى‌کنیم (مجازاتى به وسیله رسوائى اجتماعى، و مجازاتى به هنگام مرگ) سپس به سوى مجازات بزرگى (در قیامت) فرستاده مى‌شوند.» ۴ - عذرتراشی منافقانسیقول لک المخلفون من الاعراب شغلتنا امولنا واهلونا فاستغفر لنا یقولون بالسنتهم ما لیس فی قلوبهم...«به زودی متخلفان از اعراب بادیه‌نشین (عذرتراشی کرده) می‌گویند: حفظ اموال و خانواده، ما را به خود مشغول داشت (و نتوانستیم در سفر حدیبیه تو را همراهی کنیم) برای ما طلب آمرزش کن، آنها به زبان خود چیزی می‌گویند که در دل ندارند! بگو: چه کسی می‌تواند در برابر خداوند از شما دفاع کند هرگاه زیانی برای شما بخواهد و یا اگر نفعی اراده کند (مانع گردد) و خداوند به تمام اعمالی که انجام می‌دهید آگاه است.» ۵ - ضعیف بودن منافقینومن الاعراب من یتخذ ما ینفق مغرما ویتربص بکم الدوائر علیهم دائرة السوء والله سمیع علیم. (آرزوی بلا و بدبختی برای مؤمنان، بیانگر ضعف آنان است، زیرا اگر قدرت داشتند با شمشیر و زور، علیه آنان می‌شوریدند.) بررسی منافقان بادیه‌نشین است که ناچار چیزی از زکاة و درباره تجهیز لشگریان اسلام می‌دادند ولی جریمه به حساب می‌آوردند و پیوسته منتظر بودند که انقلاب اسلامی در هم ریزد، مانند ضد انقلاب این زمان که پیوسته چنین آرزوی باطل را دارند. ولی فرموده: آرزو را به گور خواهند برد، آنچه برای اسلام می‌خواهند بر خودشان وارد خواهد شد (آری علیهم دائرة السوء) خدا گفتارشان را می‌شنود و باحوالشان داناست. [۱۰]
قرشی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج۴، ص۲۹۹-۳۰۰.
۶ - آگاهی از افکار منافقینالاعراب اشد کفرا ونفاقا واجدر الا یعلموا حدود مآ انزل الله علی رسوله والله علیم حکیم. «بادیه‌نشینان کفر و نفاقشان بیشتر است، و در غفلت از حدود آن چیزهائی که خدا بر پیغمبر خویش نازل کرده شایسته‌ترند، و خدا دانای شایسته‌کار است». ۷ - انفاق نوعی غرامتومن الاعراب من یتخذ ما ینفق مغرما... («مغرم» از «غرم» به معنای ضرر مالی بدون ارتکاب جنایت و خیانت است. ). گروهی از این عرب‌های بادیه‌نشین کسانی هستند که بر اثر نفاق یا ضعف ایمان هنگامی که چیزی را در راه خدا انفاق کنند، آنرا ضرر و زیان و غرامت محسوب می‌دارند نه یک موفقیت و پیروزی و تجارت پر سود. ۸ - زکات در نگاه منافقومن الاعراب من یتخذ ما ینفق مغرما ویتربص بکم الدوائر علیهم دائرة السوء والله سمیع علیم. (ممکن است مقصود از «ما ینفق» به قرینه آیه ۱۰۳ صدقه به صورت زکات باشد.). ۹ - بساطت نفاق بادیهنشینانوممن حولکم مـن الاعراب منـفقون ومن اهل المدینة مردوا علی النفاق لاتعلمهم نحن نعلمهم... برخی برآنند که «مردوا» خبر است برای «من» در «من اهل المدینه» و «من» در این جا اسم است نه حرف به معنای «بعض». (بنابراین با توجه به اینکه درباره بادیه‌نشینان تعبیر به منافقون و درباره منافقان مدینه جمله «مردوا علی النفاق» ـ که به معنای تمرین و ممارست و خو گرفتن بر نفاق است ـ به کار رفته است برداشت مزبور قابل استفاده است.). ۱۰ - برگشت عمل سوءومن الاعراب من یتخذ ما ینفق مغرما ویتربص بکم الدوائر علیهم دائرة السوء و الله سمیع علیم. «از بادیه‌نشینان منافق کسانی هستند که هر چه را در راه جهاد و راه خیر خرج می‌کند غرامت و زیان می‌پندارد بخاطر آنکه بثوابی امیدوار نیست.» «و یتربص بکم الدوائر» و انتظار حوادث بد روزگار و سرنوشت‌های ناپسند را در مورد شما دارند، زجاج و فراء گفته‌اند: انتظار مرگ یا کشته شدن مؤمنان را می‌بردند، و چشم براه مرگ پیغمبر- صلی الله علیه و آله- بودند تا به آئین مشرکان باز گردند. «علیهم دائرة السوء» ولی بلاء و حوادث بد بر آنها است، یعنی آنچه را انتظار می‌کشند خود سزاوارتر بدانند و برای همیشه مغلوبند. «و الله سمیع علیم» و خدا بگفتارشان شنوا است و به نیت‌های دل آنان دانا و آگاه است، و چیزی از گفتار و مقاصدشان بر خدا پوشیده نیست. ۱۱ - ریاکاری منافقانومن الاعراب من یتخذ ما ینفق مغرما... (بادیه‌نشینان منافق با اینکه انفاق‌های مالی را خسارت می‌شمردند، اما به جهت ریاکاری، وجوه مالی را می‌پرداختند. ) ۱۲ - ظاهرسازی منافقینسیقول لک المخلفون من الاعراب شغلتنا امولنا واهلونا فاستغفر لنا یقولون بالسنتهم ما لیس فی قلوبهم قل فمن یملک لکم من الله شیـا ان اراد بکم ضرا او اراد بکم نفعا بل کان الله بما تعملون خبیرا.«به زودی متخلفان از اعراب بادیه‌نشین (عذرتراشی کرده) می‌گویند: حفظ اموال و خانواده، ما را به خود مشغول داشت (و نتوانستیم در سفر حدیبیه تو را همراهی کنیم) برای ما طلب آمرزش کن، آنها به زبان خود چیزی می‌گویند که در دل ندارند! بگو: چه کسی می‌تواند در برابر خداوند از شما دفاع کند هرگاه زیانی برای شما بخواهد و یا اگر نفعی اراده کند (مانع گردد) و خداوند به تمام اعمالی که انجام می‌دهید آگاه است.» (از آنجا که خداوند درباره آمرزش طلبی آنان می‌فرماید: اینان به آنچه می‌گویند اعتقادی ندارند معلوم می‌شود که درخواست طلب آمرزش را تنها برای ریاکاری بیان می‌کردند.) ۱۳ - فریب‌کاری منافقینوممن حولکم مـن الاعراب منـفقون ومن اهل المدینة مردوا علی النفاق لاتعلمهم نحن نعلمهم... و از (میان) اعراب بادیه‌نشینی که اطراف شما هستند جمعی از منافقانند و از اهل (خود) مدینه (نیز) گروهی سخت به نفاق پای‌بندند که آنها را نمی‌شناسی و ما آنها را می‌شناسیم، به زودی آنها را دوباره مجازات می‌کنیم (مجازاتی به وسیله رسوائی اجتماعی، و مجازاتی به هنگام مرگ) سپس به سوی مجازات بزرگی (در قیامت) فرستاده می‌شوند. (اینکه حتی پیامبر: صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ـ به رغم هوشمندی و زیرکی‌اش ـ از نفاق آنان خبر نداشت معلوم می‌شود که آن منافقان، در نفاق خویش حیله‌گر و هوشمند بودند.). ۱۴ - تعدد عذاب دنیایی منافقانوممن حولکم مـن الاعراب منـفقون ومن اهل المدینة مردوا علی النفاق لاتعلمهم نحن نعلمهم سنعذبهم مرتین ثم یردون الی عذاب عظیم. (در اینجا دو گونه عذاب ذکر فرمود: یکی «سنعذبهم مرتین» و دیگری «ثم یردون الی عذاب عظیم» که مقصود از دومی، عذاب بزرگ قیامت است و با توجه به تعبیر «ثم» معلوم می‌شود که عذاب مورد نظر در «سنعذبهم مرتین» عذاب‌های متعدد دنیایی است. ). ۱۵ - وعده خداوند به منافقینوممن حولکم مـن الاعراب منـفقون ومن اهل المدینة مردوا علی النفاق لاتعلمهم نحن نعلمهم سنعذبهم مرتین ثم یردون الی عذاب عظیم. (بنا بر قولی، منظور از «سنعذبهم مرتین» به زودی آنان را دوبار عذاب خواهیم کرد یکی به وسیله «رسوایی در دنیا» و دیگری «عذاب قبر» است. ). ۱۶ - نفرین خداوندومن الاعراب من یتخذ ما ینفق مغرما ویتربص بکم الدوائر علیهم دائرة السوء والله سمیع علیم.(عبارت «علیهم دائرة السوء» نفرین خداوند بر بادیه‌نشینان منافق است.) (به همان شکلی که برای مؤمنان انتظار داشتند.). ۱۷ - هشدار خداوندوممن حولکم مـن الاعراب منـفقون ومن اهل المدینة مردوا علی النفاق لاتعلمهم نحن نعلمهم... هشداری است به رسول خدا و مسلمانان که متوجه اوضاع باشند، منظور از «حولکم» ظاهرا اطراف مدینه است لفظ منافقون بعد از «المدینة» مقدر است یعنی «و من اهل مدینة ایضا منافقون» که به نفاق عادت کرده‌اند و از آن دست‌بردار نیستند منظور از دو دفعه عذاب گفته‌اند اولی رسوایی دنیا دومی عذاب قبر است، به قولی یکی اسیر شدن و کشته شدن دومی عذاب قبر است، به قولی اولی عذاب قبض روح دومی عذاب قبر است، به هر حال معلوم نیست مراد از دو عذاب کدام است و الله اعلم و از امامان علیهم‌السّلام چیزی نقل نشده است. [۳۷]
قرشی، علی اکبر، تفسير احسن الحديث، ج۴، ص۳۰۲.
۱۸ - پانویس۱۹ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۶۳، برگرفته از مقاله «بادیه‌نشینان منافق». |